Les 16. Alfari haalo bare Inhoud Intro Woordenlijsten Handige idiomatische tips Oefeningen   16.A. Intro   Alfari haalo bare Alfari nda nga windo almayaalo kulu no ga ziibi. I bankaarey ga ziibi, i tooru-tooru mo. Ganda laabo ra no i go no fa goro, koyne mo ce-koonu no i go ga dira. Alwaati kulu, farga nda jante ra no i go. Tuuri kambe na Alfari ca maray, biyo fumbu ga te jombo. Ifo no go ga te? Alfari te jombo, zama a si nyumay se. A sinda saafun, a sinda safari fu. Alfari mana nga biyo safar, sohon a te jombo. Hanfo, lokotoro kwaara, Alfari ma kaη ziibo no go ga a jantandi. Lokotora kwaara, waasi boη no lokotora di Alfari almayaalo haalo. A na Alfari ηwaaray a ma kaa ga hangan baano cawo boη se. Sohon, Alfari faham nda mate kaη nga ga te, a na ba saafun fareje boη day. Sohon Alfari haalo bare, a go ga cabe nga zankey se mata kaη i ga gaham saajaw nda. Wa guna mata kaη Alfari almayaalo bare. Bankaarey go nyumante, gahamey ga hanan, taamu go cey ga. Waybora go ga farhan. Bron: Gaham saajawyaη - Hygiène du corps (en langue zarma), SIL Niger (2003). Na de beantwoording van de vragen kunt u hier de vertaling lezen van Alfari's verhaal.  Vragen om uw leesvaardigheid te testen: Mate no Alfari na nga ca maray? Ifo no Alfari go ga cabe nga zankey? Antwoorden (om de antwoorden te zien, beweeg met de wijzer over xxx) xxx xxx   16.B. Woordenlijsten Werkvoorden Zelfstandige naamwoorden Bijwoorden Leer de onderstaande woorden uit het hoofd. Extra Ga met muis naar een onderstreept woord en u ziet een zin waarin het woord gebruikt wordt. Klik nu op de linker muisknop en u ziet een foto in een pop-up. Als u met de muis op de foto gaat staan, ziet u de vertaling van de zin. 16.B.1 Werkwoorden Djerma Nederlands Uitspraak bagu breken, barsten     (zoals zak, fles of bord doet) bà / gu pati    bina ga pati snijden; gescheurd zijn     het hart breekt pà / ti   bîna ga pà ti ceri knappen, breken     (zoals een stok of een bot) ce / ri wongu oorlog voeren wôn / gu wongu weigeren, verwerpen; weerstaan, zich ertegen verzetten; haten won / gu danaw blind zijn da / naw jiji stotteren, stamelen, hakkelen, happeren ji ji jijiri beven, rillen, schudden, aarzelen ji ji / ri haŋ drinken, opdrinken; ondergaan, ervaren haŋ safar (medisch) behandelen; medicijnen toedienen sà / far koto [toko1] hoesten, kuchen ko to / yeri [yeti2]    sanni yeriyan overgeven, braken; herhalen wat gezegd is;    herhaling (van tekst) yê ri sanni ye / ri yan luttu verstop zijn; doof zijn lut / tu jante ziek zijn, beroerd zijn jan / te batu   batu tee wachten, wachten op; letten op, bewaken, waken over   een massabijeenkomst organiseren ba / tu   Noot: 1 Dendi gebruiken toko 2 Heel soms wordt yeti gebruikt in plaats van yeri Terug 16.B.2 Zelfstandige naamwoorden Djerma Nederlands Uitspraak wangu, wango oorlog wan / gu batu, bato massabijeenkomst, menigte; [soms] plaats van massabijeenkomst; feest, spel ba tu , ba to foy, foyo saus, jus (vleessaus) voor op de hoofdschotel fo y , foy o mo, moyo oog mô , mwa danaw, danawo blinde, blind persoon dan / aw simbarko, simbarkwa lamme, kreupele, invalide (persoon) sim / ber / ko koma bult, bochel kô / ma komakoni gebochelde, bultenaar ko ma kô ni / tafarnuwa [H] knoflook ta far / nu wa sab'bize Borassus palm (hoge palm, waarvan de stam wordt gebruik voor constructie doeleinden) [Borassus aethiopum] sab / bi ze kangaw, kangawa Doum palm (kleinere palm met enigszins eetbare noten) [Hyphaene thebaica] kan / gaw tonko, tonkwa rode pittige (Spaanse) peper [Capsium annuum] ton ko yazi, yazo pittige kruiden (in het algemeen, sommige mensen gebruiken dit zelfs voor knoflook, zwarte peper, anijs, kruidnagel en andere kruiden die in meer of mindere mate een pittige smaak hebben; elk kruid heeft ook zijn eigen naam) yâ / zi mafey hutspot / stoofschotel van groenten en vlees mâ / fey hinni, hinno pus, etter hin / ni koto, kota hoest, kuchje ko to / mo-fo-koy eenogig persoon mô fo koy beebe, beeba stomme (iemand die niet kan spreken; meestal ook doof) bee be luttu dove, doof persoon (niet noodzakelijk stom) lut tu jante, janta ziekte, kwaal jan / te pointi [F] spijker (kopspijker, draadnagel) poin / ti kusa handgesmede spijker, elke grotere (draad)nagel / spijker ku / sâ Terug 16.B.3 Bijwoorden Djerma Nederlands Uitspraak nda hiney op een vroeg moment, vroeg; spoedig (soms) da hi ney / za doŋ sinds lang geleden; voorheen sa doŋ Terug     16.C Handige idiomatische tips De volgende onderwerpen worden besproken: Gebruik van koyne Gebruik van jina Gebruik van ba, ha en ga Gebruik van hala Gebruik van du Gebruik van za watifo Gebruik van te Gebruik van yadin   16.C.1 koyne Voor het uitdrukken van 'niet meer, niet langer, niet nogmaals', voegt u koyne toe aan een zin in de tegenwoordige tijd in de ontkennende vorm. Voorbeelden Djerma Nederlands A si te koyne. Het werkt niet langer. I si kaa ne koyne. Zij komen hier niet meer. Ma si kand' a koyne. Neem hem niet nogmaals mee. Ay si ba r' a koyne. Ik  houd er niet meer van. Terug   16.C.2 jina Voor het uitdrukken van 'nog niet', moet u het ontkennende partikel van de 'verleden tijd' (mana) voor en jina na het werkwoord plaatsen. Voorbeelden Djerma Nederlands A mana kaa jina. Hij is nog niet gekomen. Ni mana ci ay se jina. Jij hebt het me nog niet verteld. Ay mana koy Agadez jina. Ik ben nog niet naar Agadez gegaan. A mana nga hincino neera jina. Hij heeft zijn geit nog niet verkocht. Voor het uitdrukken van  'al', moet u jina (jin) plaatsen voor een werkwoord constructie, dat wil zeggen, ga (ka) plus een werkwoord.  Voorbeelden Djerma Nederlands A jin ga kaa. Hij is al gekomen. Ni jin ga di a. Je hebt het al gezien. A jin ga nga safaro haŋ. Hij heeft zijn medicijn al opgedronken. Terug   16.C.3 ba, gaa & ha De volgende voorbeelden zijn alle in de eerste persoon enkelvoud; men kan de uitdrukking uiteraard ook gebruiken met een andere onderwerp. ba en gaa Met ba kunt u of bemoeizucht of onverschilligheid uitdrukken. Met gaa kunt u iemand berispen die storend is. Voorbeelden Djerma Nederlands Ay ba fo. Het zijn mijn zaken niet. letterlijk: mijn portie is ander Ay ba si. Het maakt me niet uit. Het kan met geen moer schelen. letterlijk: mijn portie is niet Ay si ni gaa. Ik had het niet tegen jou. (tegen iemand die inbreek op een gesprek) ha Als iemand niet luistert naar wat u zegt of verteld, dan kunt u die terechtwijzen door het gebruik van ha en een herhaling van hetgeen u juist zei en hij of zij niet hoorde of geen aandacht aan besteedde. Voorbeelden Djerma Nederlands Ay ne ha ...... ! Ik zei  .... ! (met een ondertoon van ergenis in de stem) Ay si ha, ay si hin. Ik zeg het één of het ander (niet). Daar bemoei ik mij niet mee. Het maakt me niets uit. letterlijk: Ik vraag niet, ik bied niet aan. Ay man' a ha, ay man' a hin. Ik heb niets tegen hem gezegd. Dat zijn zijn zaken niet. ba kayna Om te benadrukken dat iets er niet is of niet gedaan is, waarvoor in het Nederlands  'helemaal niet', in het geheel niet, of 'zelfs geen beetje' wordt gebruikt, kunt u in het Djerma ba kayna gebruiken. Dit doet u door een zin in de negatieve vorm te formuleren en daarachter ba kayna te zetten. Deze uitdrukking kunt u ook gebruiken als een ontkenning op een vraag. Voorbeelden Djerma Nederlands I si ba nin, ba kayna. Ze mogen je helemaal niet. I mana kande hayni, ba kayna. Ze brachten zelfs geen beetje gierst mee. Ay mana maa han kan ni ne, ba kayna. Ik hoorde in het geheel niets van wat je zei. Ni gonda ham, wala? Ba kayna. Heb je vlees? In het geheel niet. nda Irikoy ba  Nd' Irikoy ba, is een vaak gebruikte uitdrukking. Het betekent 'zo god het wil' ofwel 'Deo volente' voor degene die frater Venantius nog kennen. Het wordt in het Djerma meestal gebruik nadat men iets gezegd heeft over een toekomstige actie die men van plan is te ondernemen. Voorbeelden Djerma Nederlands Suba a ga kand' a araŋ do, nda Irikoy ba. Hij zal het jullie morgen brengen, zo God het wil.   Terug   16.C.4 hala hal 'a ma bori Al u wilt aangeven dat een actie zeer goed is gedaan of zeer goed zou moeten worden gedaan, die kunt u hal' a ma bori of hal ma bori toevoegen na het hoofdgedeelte van de zin. Voorbeelden Djerma Nederlands I n' a hanse hal' a ma bori. Zij hebben het zeer goed gerepareerd. Monsieur ga wani moteuryan hal' a ma bori. Monsieur kent motoren erg goed. M' a haw hal ma bori. Bind het heel goed vast. hala manti moso 'Niet een beetje, behoorlijk wat, tamelijk veel', kunt u uitdrukken in het Djerma door hala manti mosso toe te voegen aan het werkwoord. Hala manti moso betekent letterlijk 'tot niet langzaam', dus in het Djerma drukt men zich uit met een ontkennende vorm, terwijl in het Nederlands de zin in de positieve vorm is geformuleerd. Voorbeelden Djerma Nederlands A maray hala manti moso Hij was ernstig gewond. letterlijk: Hij was tamelijk veel gewond. A gonda  nooru hala manti moso Hij heeft behoorlijk wat geld. Terug 16.C.5 du Het Djerma werkwoord du betekent krijgen, verkrijgen, zich verwerven, aanschaffen. In bepaalde combinaties heeft het echter een andere betekenis. ifo ga du De combinatie ifo ga du betekent 'wat is er aan de hand met' of 'wat is er gebeurd met'.   Voorbeelden Djerma Nederlands Ifo ga du ni baba? Wat is er aan de hand met jouw vader? Ifo ga du Amadou? Wat is er gebeurd met Amadou? du ga De combinatie van du met de werkwoord verbindingswoord (ga) betekent 'aan toekomen om' of 'de gelegenheid hebben om', 'de kans krijgen om'. Het gaat hier niet om fysieke (on)mogelijkheden, maar de omstandigheden. Voorbeelden Djerma Nederlands Ay mana du ga koy Niamey. Ik kreeg geen kans om naar Niamey te gaan. Ni du ga lettre hantum ni nya se, wala? Ben je er aan toegekomen een brief te schrijven aan je moeder ? Ay du ga di Zarmakoy. Ik kreeg de kans om Zarmakoy te zien. Iri mana du g' in dum. We hebben niet de gelegenheid gehad om je te begeleiden. Terug 6.C.6 za watifo Om het idee over te brengen dat iets als lang duurt, 'al een lange tijd, lang geleden al, ik weet al niet meer hoe lang (geleden)', zet u za watifo of aan het begin van het betreffende zinsdeel of aan het einde hiervan.   Voorbeelden Djerma Nederlands Ay ga ni batu za watifo. Ik ben al een lange tijd op je aan het wachten. Za watifo a ne nga ga kaa. Lang geleden al zei hij dat hij zou komen. Terug 16.C.7 te Het Djerma werkwoord te (maken, doen; gebeuren) in combinatie met een zelfstandig naamwoord kan 'is/zijn' betekenen. Voor betekenissen van andere combinaties met te, zie Les 13.   Voorbeelden Djerma noun Djerma Nederlands bonkano (gelukkig persoon) te bonkaney gelukkig zijn saye (geluk) te saye gelukkig zijn bonfuto (ongelukkig persoon) te bonfutey ongelukkig zijn Terug 16.C.8 yadin Yadin betekent 'aldus, zo, bijgevolg'; yadin wordt ook in combinaties gebruikt die een specifieke betekenis hebben. yadin ga De combinatie yadin ga betekent  'daarom', 'dus', 'bijgevolg'.   Voorbeelden Djerma Nederlands A ne nangu si no moto ra. Yadin ga,ay si du ka koy. Hij zei dat er geen plaats was in de auto, en dus ik zal niet meegaan. Wayna ga koron gumo sohon. Yadin ga, iri kulu ga maa fufule gumo. De zon is nu erg heet; daarom voelen we allen de hitte heel erg. kulu nda yadin De combinatie kulu nda yadin betekent 'desalniettemin', 'desondanks', en 'hoe dan ook'. Over het algemeen staat deze combinatie voor het bijbehorende zinsdeel. Voorbeelden Djerma Nederlands Iri kulu ga ti zunubikoniyan, amma kulu nda yadin Almasihu bu ir se. Wij zijn allen zondaars, maar desondanks stierf Christus voor ons. Nd' a ga ba, nd' a si ba, kulu nda yadin a ma kaa. Of hij het wil of niet, laat hem komen hoe dan ook.  Terug   Laatst herzien: 11 maart 2012 web site metrics website analytics