Les 10. Boro gahamo Inhoud Intro Woordenlijsten Begroetingen Grammatica Oefeningen   10.A. Intro Boro gahamo Verken het menselijk lichaam en leer de Djerma woorden voor de meest belangrijke lichaamdelen en organen. Vergroot het plaatje door met de cursor er naar toe te gaan en klik dan op de linker muisknop. Het plaatje opent in een nieuw venster. Lees de tekst onder het plaatje voor de instructie. Elk plaatjes heeft een tweede vergelijkbaar exemplaar dat u in staat stelt de Djerma woorden te oefenen en meteen te controleren. Door op de onderste tekst regel te klikken kunt u eenvoudig van het ene naar het andere plaatje en weer terug. Sommige woorden in het Djerma worden voor verschillende lichaamsdelen gebruikt. Bijvoorbeeld "ce" betekent "been" maar wordt ook gebruikt om de verschillende delen van het been aan te duiden "dij", "scheen" en "voet". Voor sommige lichaamdelen zijn er synoniemen, zowel "jesse" en "jase" betekenen "schouder" en "bovenarm". het mannelijk lichaam het vrouwelijk lichaam het inwendige het inwendige     10.B. Woordenlijsten Werkwoorden Zelfstandige naamwoorden Bijwoorden, voorzetsels, voegwoorden, etc. Leer de onderstaande woorden uit het hoofd. Extra Ga met muis naar een onderstreept woord en u ziet een zin waarin het woord gebruikt wordt. Klik nu op de linker muisknop en u ziet een foto in een pop-up. Als u met de muis op de foto gaat staan, ziet u de vertaling van de zin. 10.B.1 Werkwoorden Djerma Nederlands Uitspraak hina koken hi / na funa leven, levend zijn (niet wonen) fu / na fakare converseren; een bezoek brengen fâ kâ / re naney # vertrouwen; vertrouwen hebben na / ney naney ... ga vertouwen in, vertrouwen op lordi bevelen, commanderen [verbasterd Frans, van l'ordre] lor / di sobay doorgaan, continueren, voortgaan sô bey / yadda akkoord gaan, toestemmen, goedkeuren yad / da taa accepteren, aannemen; ontvangen,  pakken tâ naŋ toestaan, laten, laten staan, uit laten (niet meer dragen) naŋ zey stelen; bestelen, beroven (meestal is de eigenaar afwezig) zey haggoy voorzichtig zijn, oppassen voor, uitkijken hag goy / ηwaaray smeken, hardnekkig vragen, dringend verzoeken ŋwa / rey bisa # uitsteken boven, beter zijn dan, de voorkeur verdienen, overtreffen bî sa hima # gelijken op, lijken op; passend zijn hi / ma nama bijten nam a / yafa vergeven yâ fa / fiti openen fi ti / yari voor zorgdragen, in acht nemen, zich houden aan Opmerking: # geeft werkwoorden aan waarbij het lijdend voorwerp na het werkwoord komt, zie Les 2.C.1 & 3.D.5. Terug 10.B.2 Zelfstandige naamwoorden Djerma Nederlands Uitspraak ciri, ciro zout ci / ri buru, buro brood bu / ru ji, jiyo vet, olie, gesmolten vet ji,  ji / yo haw ji, haw jiyo boter ha w  ji fobu, fobo waterkruik, aardewerk pot fô / bu fakara conversatie, gesprek; bezoek fa ka ra ibar, ibaro vijand i ba re tali, talo kwaad, onrechtvaardigheid; fout, vergissing, onvolkomenheid (laakbaar) ta / li naney, naneyo betrouwbaarheid nâ / ney zey, zeyo dief, rover z ey,  zey o lordi, lordo bevel, order lor / di Terug 10.B.3 Bijwoorden, voorzetsels, voegwoorden, etc. Djerma Nederlands Uitspraak tilas (bijwoord; zelfstandig naamwoord) noodzaak, vereiste, verplichting; noodzakelijk, vereist ti / las ce ga (bijwoord) te voet ce gâa watikan (voegwoord) telkens wanneer; als wanneer [in het algemeen in de toekomst], toen wa ti kan / doŋ (voegwoord) dan [in dat geval], daarom [zelden] do ŋ do (voorzetsel) [extra betekenis:] door middel van do hala (gebruikt als voorzetsel; gaat vooraf aan voorwerp) tot aan, tot, zo ver als; tot de tijd dat, totdat hâ / la yadin (voegwoord) aldus, zo, bijgevolg  [Frans "ainsi"] yâ / din zama (gebruikt als voegwoord in verwijzing naar tijd) zodat, om, teneinde za ma zama (gebruikt als voegwoord bij aanvoegende wijs) zodat, om, teneinde za ma jerga (voorzetsel) naast, op zij van jer ga walla (uitroep) oorspronkelijk een vloek, betekent zoiets als "bij God". Gebruikt door veel Djerma aan het eind van een zin, die niet werkelijk een vloek nodig heeft, dus meer in de zin van: op mijn woord, voorwaar. Let op het verschil met "wala" [= of]. wal / la Terug   10.C. Begroeting (foyan) In de voorafgaande lessen leerde u één persoon en een groep te groeten, iemand begroeten die aan het werk is en iemand te verwelkomen en afscheid te nemen. Ook leerde u iemand bedanken en uw excuses te maken. U heeft nu de eerste begroetingen geleerd, de begroetingen na het eerste "hallo", alsook te vragen hoe men de dag of nacht heeft doorgebracht. Ook het voeren van gesprekken op de markt is behandeld. In deze laatste les over begroetingen leert u over het gebruik van het vaak gehoorde "Barka". Na een bezoek   Iemand vertrekt Djerma Nederlands persoon A Fonda fakara Bedankt voor het gesprek. (letterlijk: Gegroet met het gesprek / bezoek) persoon B Ngoyya. (Bedankt.) Condoleance   Djerma Nederlands persoon A Fonda tilas Mijn condoleances. (letterlijk: Gegroet met de noodzaak ) persoon B Tilas no. (Het is een noodzaak.)   De terugkeer van iemand   Djerma Nederlands achterblijver Barka. Gezegend (zegeningen). reiziger       optie 1 Barka dey     optie 2 A s' ibarey ga. Niet voor de vijanden.   optie 3 Barka si n' ibarey ga. Geen zegeningen voor de vijanden.   optie 4 Barka s' ibar ga. Geen zegeningen voor een vijand. Let op bij snel spreken, het antwoord is niet: "a si barka". In het algemeen geldt dat bij alle begroetingen die beginnen met "Barka" men een van de bovenstaande antwoorden kan geven. De eerst genoemde is de beste en waarschijnlijk de meest gebruikte. Indien u het niet wenselijk vindt om een zegening aan uw vijand te onthouden, dan zou u kunnen zeggen: "Ba ni ibarey ga", d.w.z. "Zelfs voor uw vijanden".   10.D. Grammatica Onderwerpen in deze les: Aanvoegende wijs Werkwoordvormen in voorwaardelijke zinnen  10.D.1. Aanvoegende wijs De aanvoegende wijs wordt gebruikt om de zienswijze van de spreker weer te geven over de waarschijnlijkheid of de feitelijkheid van een gegeven situatie. Het geeft geen feitelijke actie weer, maar een mogelijk actie. De aanvoegende wijs in het Djerma wordt gevormd met het partikel "ma" dat op de plaats in de zin komt waar normaal ook een partikel komt. De onderstaande voorbeelden geven een aantal situatie weer waarin de aanvoegende wijs gebruikt wordt. In het moderne Nederlands is de aanvoegende wijs veelal beperkt tot een aantal uitdrukkingen. Bij de vertaling van de zinnen die in het Djerma in de aanvoegende wijs staan naar het Nederlands, staan de Nederlandse zinnen in de aantonende wijs. In het Nederlands staat op deze plaats in de zin dan meestal het hele werkwoord (de infinitief) of wordt een constructie met 'dat' gebruikt. Er zijn zes situatie waarbij in het Djerma de aanvoegende wijs wordt toegepast. Dit zijn: om een wens of verlangen uit te drukken; om iemand voor iets te waarschuwen; om toestemming te geven, iets te verbieden, etc.; bij het gebruik van een onpersoonlijk werkwoord; als "hala" of "zama" worden toegepast om "opdat" uit te drukken; om te vragen iets wel of juist niet te doen. Terug Uitdrukken van een wens of verlangen Een verlangen of een wens kunt u in het Djerma uitdrukken door het werkwoord "ba" te gebruiken (prettig vinden, wensen, willen; houden van, mogen). De aanvoegende wijs wordt alleen gebruikt als "ba" een wens (prettig vinden, wensen, willen) uitdrukt en niet in de andere gevallen. In tegenstelling tot het Nederlands hoort bij de onbepaalde wijs ook een onderwerp. Dit onderwerp wordt bij het vertalen weggelaten.   Voorbeelden Djerma Nederlands Ay ga ba ay ma koy fu suba. Ik wil morgen naar huis gaan. Letterlijk: Ik wil dat ik morgen naar huis ga. A si ba nga izo ma goy ne. Hij wil niet dat zijn kind hier werkt. terug   Voor iets waarschuwen De aanvoegende wijs wordt toegepast als men iemand voor iets waarschuwen dat zou kunnen gebeuren. Voorbeelden Djerma Nederlands Haggoy*1 a ma si kaŋ ni boŋ! Pas op dat het niet op je hoofd valt! Guna ay se i ma s' ay zey! Let voor mij op dat ze me niet bestelen! *1 Haggoy is de gebiedende wijs (zie Les 11.D.2) terug   Toestemming geven, iets verbieden, ect. Na werkwoorden die een uiting zijn van toestemmen, verbieden, vragen, opdracht geven en dergelijke wordt in het Djerma de aanvoegende wijs toegepast.   Voorbeelden Djerma Nederlands Ay si naŋ i m' a te yadin. Ik sta hen niet toe zo te doen. I mana yadda a ma koy. Zij gingen niet akkoord dat hij zou gaan. Iri si taa i ma kond' a. Wij zullen niet accepteren dat zij hem weghalen. Ay n'a ηwaaray a m' ay no dela. Ik smeekte hem mij een dela (vijf frank) te geven. Iri ci a se a ma sobay hal'a kulu ma ban. We vertelden hem door te gaan tot alles af is. terug   Onpersoonlijke werkwoorden Na het gebruik van vele onpersoonlijke werkwoorden wordt in het Djerma eveneens de aanvoegende wijs gebruikt.   Voorbeelden Djerma Nederlands Tilas ay ma koy sohon. Ik moet nu gaan. Letterlijk: Noodzaak (dat) ik nu ga. A ga tilas ay ma koy sohon. Het is voor mij noodzakelijk nu te gaan. A bisa iri ma s' a ŋwa. Het was beter geweest als we het niet hadden gegeten. A ga hima ni ma talo yaf'a se. Je zou hem de vergissing moeten vergeven. (Letterlijk: Het zal passend zijn [als] jij hem zijn vergissing vergeeft) Ni ga hima ka talo yaf'a se. Je zou hem de vergissing moeten vergeven. (Letterlijk: Jij zal passend zijn hem zijn vergissing te vergeven.) terug   Voegwoorden "hala" en "zama" Na de voegwoorden "hala" en "zama" wordt in het Djerma de aanvoegende wijs gebruikt, indien deze de betekenis hebben van "zodat" of "teneinde, om".   Voorbeelden Djerma Nederlands Ay ga  nooru ceci hal' ay ma day ŋwari. Ik zal zoeken / zoek naar geld zodat ik voedsel kan kopen. I na hanso wi zama a ma si boro fo nama koyne. Zij doodden de hond zodat hij niemand meer zal bijten. terug   Vragen iets wel of niet te doen Indien de spreker vraagt of hij/zij een bepaalde actie moet uitvoeren of juist niet, dan wordt in het Djerma de aanvoegende wijs toegepast. Voor dit type zinnen is er een idiomatische uitdrukking. Het persoonlijk voornaamwoord "ay" en het partikel "ma" kunnen dan samengevoegd worden tot het woord "ya".   Voorbeelden Djerma Nederlands Ay ma furo? Ik moet naar binnen gaan? Ya furo?     Ay ma kande gunguri, wala? Moet ik eieren brengen? Ya kande gunguri, wala?   terug 10.D.2. Werkwoordvormen in voorwaardelijke zinnen In voorwaardelijke zinnen wordt de aanvoegende wijs niet gebruikt, maar veeleer de aantonende wijs. Let op, in samengestelde zinnen beginnend met een "als"-zin staat het werkwoord in deze eerste zin in de verleden tijd;dat wil zeggen de "voltooide" tijd. Het werkwoord in de hoofdzin staat daarentegen in de toekomende tijd; dat wil zeggen de "onvoltooide" tijd. De tijden waarin de werkwoorden in het Djerma staan is onafhankelijk van wat deze voorons werkelijk zijn. Als ezelsbruggetje kunt u onthouden dat de actie in de "als"-zin altijd voltooid moet zijn voor de actie van de "dan"-zin kan plaatsvinden.  Voorbeelden Nederlands Djerma Combinatie van tweemaal de verleden tijd Als ik had geweten dat hij het was, dan zou ik niet zijn weggegaan. Nd' ay bay nga no, doŋ ay si dira Als de regen dit jaar niet was gekomen, dan zou er geen graan geweest zijn. Nda hari mana kaa haran, doŋ hayni si te. Combinatie van verleden en toekomende tijd Alhoewel hij me bestal, zal ik op hem vertrouwen. Ba a n' ay wi, ay ga naney a ga. Als zij mijn woord in acht hebben genomen, zullen zij uw woord in acht nemen. Nd' i n' ay sanno yari, i g' araŋ sanno yari. Combinatie van tegenwoordige en toekomende tijd Als ik het niet vandaag gedaan krijg, zal ik het morgen doen. Nd' ay mana du a hunkuna, ay ga du a suba. Combinatie van tweemaal de toekomende tijd Ik ga naar stad. Als ik Kimba zal zien, zal ik hem vertellen naar u toe te komen. Ay ga koy kwaara. Nd' ay di Kimba, ay ga ci a se a ma kaa ni do. Als ik het zal afkrijgen, zal ik het brengen Nd' ay n' a ban, ay ga kand' a.   Terug   Laatst herzien: 11 maart 2012 web site metrics website analytics