Les 4. Han fo. Inhoud Intro Woordenlijsten Begroetingen Grammatica Oefeningen   4.A. Intro "Han fo", een dag, laat u de belangrijkste delen van de dag zien die door de Djerma worden onderscheiden. In totaal zijn er negen perioden. Ga met de cursor naar het plaatje. Klik met de linker muisknop en kijk naar een animatie in een popup. De meeste begroetingen waarmee het begroetingsritueel begint, zijn gerelateerd aan het moment van de dag. In onderstaande tabel zijn de begroetingen vermeld voor de verschillende momenten van de dag. De namen van sommige dagdelen zijn eveneens gerelateerd aan de naam van het gebed dat op dat moment gebeden wordt. Dagdeel en begroeting Djerma alfazar adduha weete zaari alula wiciri hire almari & cini Neder-lands dagen-raad, zons-opgang vroege ochtend, zons-opgang tot 10:00 tweede deel van de ochtend, 10:00 tot 11:30 middag begin van de middag, 12:30 tot 16:30 tweede deel van de middag tot zons-onder-gang na zons-onder-gang tot het avond-eten Na donker worden tot bed tijd nacht Be-groeting* kani kani weete foy foy wiciri hire almare . Gebed alfazar bij zons-opkomst adduha 9:00 tot 10:00 weete 10:00 tot 12:00 . alula 14:30 tot 15:00 alasari 16:30 tot 17:00 . almari 20:30 tot 21:00 . * De begroetingen kunnen worden gevormd met het werkwoord vermeld in de tabel, bijvoorbeeld "Ni weete baani?". Het vermelde werkwoord betekent meestal 'het doorbrengen van het aangegeven deel van de dag'. Uitzonderingen zijn "kani" (rusten) dat verwijst naar de voorafgaande nacht, en "foy" (de dag doorbrengen) welk verwijst naar de hele dag. ** Formele, huidige, gebedstijden wijken af van die hierboven gegeven (zie hier) nr Arabische naam Nederlands tijdstip 1 Fajr ochtend Tussen het eerste begin van het licht worden en zonsopkomst 2 Shurooq zonopkomst Op het moment van zonsopkomst, het moment dat de bovenkant van deschijf van de zon verschijnt boven de horizon. Dit markeert het eind van de de tijd voor het Fajr (ochtend) gebed. 3 Dhuhr middag Tussen de daling van de zon en Asr (als de schaduw soms twee keer zolang is als het object) 4 Asr laat in de middag Direct na het einde van Dhuhr tot (juist voor) de zonsondergang. 5 Maghrib avond Vlak na zonsondergang tot het verdwijnen van de schemering. 6 Isha nacht Na het verdwijnen van de schemering tot aan middernacht. & "almari kambu" betekent schemering   4.B. Woordenlijsten Werkwoorden Zelfstandige naamwoorden Bijwoorden, voorzetsels, etc. Leer de onderstaande woorden uit het hoofd. Extra Ga met muis naar een onderstreept woord en u ziet een zin waarin het woord gebruikt wordt. Klik nu op de linker muisknop en u ziet een foto in een popup. Als u met de muis op de foto gaat staan, ziet u de vertaling van de zin. 4.B.1 Werkwoorden Djerma Nederlands Uitspraak hire doorbrengen van de vroege avond (gebruikt in begroetingen) hî/ re almare doorbrengen van de late avond (gebruikt in begroetingen) al/ mâ/ re goy werken goy kande # brengen, meebrengen (letterlijk: komen met) kan/ de ŋwa eten nwa faham # begrijpen, bevatten (zet meestal "nda" voor het voorwerp dat na het werkwoord komt) fa/ ham haw (vast)binden, vastmaken hàw Opmerking: # geeft werkwoorden aan waarbij het lijdend voorwerp na het werkwoord komt, zie Les 2.C.1 & 3.D.5 Terug 4.B.2 Zelfstandige naamwoorden Djerma Nederlands Uitspraak habu, habo markt, week hà/ bu hab'ize, hab'izo handelaar, klein geschenk van de markt, marktwaar (spullen gekocht op de markt) hàb/ i ze ize, izo vrucht, kroost, zaad, kind (als nakomeling) i/ ze goy, goyo werk goy; go/ yo jiney bezittingen, bagage, dingen (verzamelnaam) ji/ ney dari, daro bed, frame van bed dâ/ ro boro, bora persoon, mens, individu bo rô/ boro fo iemand, een bepaald persoon bo/ ro/ fo tasa (F) schaal, meestal van geëmailleerd tin ta/ sa feji, fejo schaap fê/ ji tabal, tablo (F) tafel tà/ bal kubay, kubayo duisternis ku/ bey; ku/ be/ yo ŋwari, ŋwaro voedsel, levensmiddel ŋwâ/ ri safari, safaro medicijn, fetisj, amulet sà fa/ ri susubey, susuba ochtend su/ su/ bey Terug 4.B.3 Bijwoorden, voorzetsels, etc. Djerma Nederlands Uitspraak suba (bijwoord) morgen (in de zin van volgende dag) su/ bà suba susubey, suba susba (bijwoord) morgenochtend bi subasi (bijwoord) overmorgen, of een andere dag in de nabije toekomst, niet al te ver weg su ba si alula (bijwoord) 14:30 tot 15:00 gebedstijd a lu/ la alasar, alasaro (bijwoord) 16:30 tot 17:00 gebedstijd a là/ sar wiciri, wiciro (bijwoord) late namiddag tot zonsondergang, alleen vandaag wi ci/ ri wiciri kambu, wiciri kambo (bijwoord) late namiddag tot zonsondergang, elke dag wi ci ri kam bu almari, almaro (bijwoord) 20:30 tot 21:00 gebedstijd, ook de avond na donker worden tot aan bedtijd. al mâ/ ri kuna (voorzetsel) binnenste, binnenin (gebruik spaarzaam) ku na ra (voorzetsel) in ra/ do (voorzetsel, soms zelfstandig naamwoord) bij, "chez" (Frans), door middel van do cire (voorzetsel) onder, er onder, beneden ci/ re za (voorzetsel of voegwoord) sinds (staat in het algemeen voor het voorwerp) za bori (bijvoeglijk naamwoord) goed, er goed uitziend, aardig (altijd als gezegde, nooit bijvoeglijk bepaling) Opmerking: betekent ook mooi bo/ ri Terug   4.C. Begroetingen (foyan) Zoals in de eerdere lessen is aangegeven, is het tijdstip en de context van belang bij de begroeting. In Les 1 leerde u één persoon te groeten, in Les 3 meerdere personen. Ook leerde u daar afscheid nemen. In deze les leert u iemand begroeten die aan het werk is. Ook leert u iemand bedanken en uw excuses maken. Bij het onderdeel begroetingen worden grammaticale vormen gebruikt, die nog niet in de grammatica van deze les behandeld worden. Laat u hierdoor echter niet afschrikken. Van iemand die aan het werk is: Groet: Fonda goy (groeten aan het werk, 'goed werk') Antwoord: Ngoyya (door iedereen) Ngway (alleen door man of jongen) Om iemand te bedanken: Groet: Fonda goy. Fofo. Antwoord: Ngoyya (door iedereen) Ngway (alleen door man of jongen) Opmerking: We herinnerring u aan dat dat begroetingen die beginnen met "fo" of "fonda hebben als antwoord altijd "ngoyya". Excuses maken of vragen om excuses: Excuus: Alha han (mild) (Sorry. Neem me niet kwalijk.) Alha kuna (serieuzer) (Het spijt me.) Antwoord: Alhasi (Het is goed.) Opmerking: De woorden tussen haakjes zijn geen letterlijke vertaling, maar geven een vergelijkbare uitdrukking in het Nederlands. De Djerma gebruiken deze Arabische woorden om excuses te maken voor een onbedoelde onbeleefdheid. De precieze vertaling is ons onbekend.   4.D. Grammatica Onderwerpen in deze les: Het bezittelijk naamwoord De voorzetsels Het werkwoord "zijn", verleden en heden De zinsbouw (vervolg) 4.D.1. Het bezit en bezittelijk voornaamwoord Algemene regel De algemene regel voor het aanduiden van bezit is dat de naam van de bezitter geplaatst wordt voor het ding dat bezeten wordt. Voorbeelden Djerma Nederlands Niamey habu Niameys markt fu borey 'thuis mensen', familie, gezin Alzuma kwaara Alzuma's dorp Malam kwaara 'kraal van de onderwijzers / priesters' Zoals uit de voorbeelden blijkt is de Djerma formulering soms beter te vertalen in het Nederlands met de formulering "de ___ van ___" ; bijvoorbeeld "Niamey habu" kan ook vertaald worden met "de markt van Niamey". Hoewel in het Nederlands beide wijze van formuleren goed zijn, mag het in het Djerma alleen op de boven aangegeven wijze. Het bezittelijk voornaamwoord De bezittelijke voornaamwoorden zijn hetzelfde als de persoonlijke voornaamwoorden. Door deze voor het zelfstandig naamwoord te plaatsen worden ze 'bezittelijk'. Het zelfstandig naamwoord heeft dan vaak de bepaalde uitgang ("o" of "a" in het enkelvoud, en "ey" in meervoud; zie respectievelijk de lessen 1.D.2 en 1.D.3). Voorbeelden Djerma Nederlands Djerma Nederlands ay bariyo mijn paard i bariyey & hun paarden iri fuwo ons huis (thuis) a goyo & zijn werk araŋ tasey jullie schalen a haro & zijn water & Deze korte vormen van het voornaamwoord derde persoon enkelvoud en meervoud "a" and "i", worden altijd gebruikt voor het bezittelijk voornaamwoord. De uitzonderingsregel, waarbij de lange vormen "nga" en "ngey" worden gebruikt, wordt hieronder behandeld. Gebruik van de "nga" en "ngey" Als er twee voornaamwoorden van de derde persoon in één zinsdeel voorkomen, die beide naar dezelfde persoon of hetzelfde ding verwijzen, waarbij de ene het onderwerp is en de andere een wederkerende toepassing heeft, dan wordt voor de tweede de langere vorm gebruikt. Het maakt dan niet uit of dit voornaamwoord bezittelijk is of niet. Voorbeelden Djerma Nederlands A na nga daro neera. Hij verkocht zijn (eigen) bed. I kande ngey bariyey. Zij brachten hun (eigen) paarden. A ne nga ga koy fu. Hij zei hij zal naar huis gaan. Deze regel geldt ook als het onderwerp een zelfstandig naamwoord is. Voorbeelden Djerma Nederlands Zanka ne nga ga koy fu. Het kind zei hij zal naar huis gaan. Echter, als de eerste van de twee "derde persoon voornaamwoorden", die naar dezelfde persoon of hetzelfde ding verwijzen, gebruikt wordt als bezittelijk voornaamwoord (niet het onderwerp), dan is deze regel niet van toepassing. Voorbeelden Djerma Nederlands A wando ga koy a do. Zijn vrouw zal naar hem toegaan. A izo n'a fo. Haar kind groette haar. Terug 4.D.2. Voorzetsels Het voorzetsel wordt in het algemeen na het voorwerp geplaatst waarop het betrekking heeft. Feitelijk zijn voorzetsels dus "nazetsels". Er zijn enkele uitzondering, zoals "za" en "nda" en nog enkele andere, die een dubbel gebruik hebben. Deze uitzonderingen komen voor hun voorwerp. Deze uitzonderingen worden soms ook als voegwoord gebruikt. Voorbeelden Djerma Nederlands fuwo ra in het huis tasa ra in de schaal boro kuna in de mens A koy fu za bi. Hij ging (was) naar huis (gegaan) sinds gisteren. Iri ma kani da gomni! Mogen we rusten met voorspoed! Terug 4.D.3. Het werkwoord "zijn" , verleden en heden. Het werkwoord "zijn" wordt met twee woorden uitgedrukt in het Djerma met "go no" of met "si no". "go no" is de positieve vorm en "si no" is de negatieve vorm (zie ook Les 8.D.3). De tijd van het werkwoord komt tot uitdrukking via de context. De woorden, "go" en "no", mogen zowel tezamen als apart gebruikt worden. De verschillende vormen worden hieronder besproken. "go no" om het absolute bestaan tot uitdrukking te brengen, het lijkt sterk of het Franse "il y a". Voorbeelden Djerma Nederlands Hunkuna kubay go no Het is donker vandaag (Letterlijk: Duisternis is vandaag.) Bi ŋwari go no. Gisteren was er voedsel. (Letterlijk: Gisteren voedsel was) "go" wordt gebruikt tussen het onderwerp en het naamwoordelijk gezegde om een plaats aan te duiden. Voorbeelden Djerma Nederlands Jiney go daro cire. De bagage is onder het bed. Hanso go fuwo ra. De hond is in het huis. Tasey go tablo boŋ. De schalen zijn op de tafel. Opmerking: Als men "go no" had gebruikt in een van de boven gegeven voorbeelden, dan zou de betekenis zijn: "Er is (Er zijn) ... ", maar in dat geval zou het onderwerp onbepaald zijn en niet bepaald kunnen zijn. "no" met een naamwoordelijk gezegde is vergelijkbaar met het Franse "c'est" en "ce sont". Er is geen onderwerp nodig als het duidelijk is dat het de derde persoon betreft. Indien het onderwerp van dit werkwoord "no" wel aanwezig is, dan is er een speciaal partikel. Dit zal behandeld worden in Les 6.D.5. De hier besproken vorm van het werkwoord "zijn" wordt vaak aan het eind van een zin gezet om meer nadruk te leggen. Voorbeelden Djerma Nederlands Safari no ay kande. Het is medicijn (dat) ik bracht. Ni do no ay koy. Het was naar jou (dat) ik ging A tasa no. Het is zijn schaal Zanka no. Zij is een kind. / Hij is een kind. "no" indien het naamwoordelijk gezegde een zelfstandig naamwoord is. In dat geval wordt dezelfde constructie gebruikt als bij 4.D.1 hierboven. In geval van de derde persoon worden bij de voornaamwoorden, in combinatie met het werkwoord, de lange vormen gebruikt. Voorbeelden Djerma Nederlands Ay no. Ik ben het. Ni no Jij bent het. Nga no, wala? Is zij het? Oho, ngey no go fuwa ra. Ja, zij zijn het (die) in het huis zijn. *Ay no g' a te. Ik ben het (die) het zal doen. Uitzonderingen: Als er een bijvoeglijke bepaling is in de zin (die het onderwerp beschrijft) dan wordt meestal het partikel "ga" gebruikt om het onderwerp te verbinden met de bijvoeglijke bepaling in plaats van het werkwoord. Om meer nadruk te leggen "no" kan worden toegevoegd na het bijvoeglijk naamwoord. Voorbeelden Djerma Nederlands Bi habo ga beri. De markt van gisteren was groot. Bi habo ga beri no. Het is de markt van gisteren die groot was. A ga bori. Zij is mooi. A ga bori no. Zij is het die mooi is. Terug 4.D.4. Zinsbouw (vervolg) bezittelijke voornaamwoord, met eigenaar in het onderwerp Voorbeelden taal bezitter hetgeen in bezit is bepaling Djerma Ay izo zuru fuwo ra. Nederlands Mijn kind rende het huis in. Bezittelijk voornaamwoord, met eigenaar in lijdend voorwerp of meewerkend voorwerp, regelmatige werkwoorden Voorbeelden taal onderwerp partikel bezitter hetgeen in bezit is werkwoord Djerma Zankey na araŋ hanso kar Nederlands# De kinderen (onovergankelijk) jullie hond sloegen # De kinderen sloegen jullie hond. Bezittelijk naamwoord, met eigenaar in lijdend voorwerp of meewerkend voorwerp, speciale werkwoorden Voorbeelden taal onderwerp partikel werkwoord bezitter hetgeen in bezit is Djerma Iri (indien nodig) di ni fu borey. Nederlands Wij (onovergankelijk) zagen jouw familie. Absolute zijn Voorbeelden taal tijdelement (eventueel) voorwerp "go no" Djerma Bi hansi go no Nederlands# Gisteren een hond is # Gisteren was er een hond. "Zijn" en plaatsbepaling Voorbeelden taal onderwerp "go" plaats voorzetsel Djerma Ni hanso go daro ciri Nederlands# Jouw hond is het bed onder # Jouw hond is onder het bed. "Zijn" met een naamwoordelijk gezegde. Voorbeelden taal naamwoordelijk gezegde (nooit bepaald) "no" Djerma Hansi no Nederlands# Een hond het is. # Het is een hond Bijvoeglijke bepaling na "zijn" Voorbeelden taal onderwerp "ga" bijvoeglijke bepaling van het voorwerp Djerma Ni hanso ga bori Nederlands Jouw hond is mooi / aardig Terug   Laatst herzien: zondag 18 maart 2012 web site metrics website analytics