Les 12. De Marcanda Inhoud Intro Woordenlijsten Handige idiomatische tips Grammatica Oefeningen   12.A. Intro De Marcanda In de Djermaregio van Niger organiseert een vrouw, wiens echtgenoot (nogmaals) trouwt, een ceremonie waarbij ze de getrouwde vrouwen uit het dorp vraagt de dag bij haar thuis door te brengen. Deze ceremonie wordt de Marcanda genoemd. Het publiek van de Marcanda bestaat dus enkel uit getrouwde vrouwen en wordt gekenmerkt door de afwezigheid van de echtgenoot en zijn nieuwe echtgenote, en door de zwijgzaamheid van de vrouw wiens man trouwt. De echtgenoot brengt die dag door met een vriend, terwijl de nieuwe vrouw nog bij haar ouders verblijft waar een andere ceremonie plaatsvindt. Tegen het vallen van de avond, vlak voordat het bruidspaar verschijnt, vormen alle vrouwen een halve cirkel: degene die als eerste echtgenote getrouwd zijn openen de ceremonie met het beledigen van diegene die als tweede echtgenote getrouwd zijn en daarna beledigen de tweede vrouwen de eersten. Het ritueel bestaat uit het uiten van verzonnen beledigingen die het doel hebben de conflicten te kanaliseren zodat deze sociaal aanvaardbaar worden. De beledigingen bij de Marcanda dienen dus als uitlaatklep; een functie die door een uitdrukkend kader wordt beperkt, dat zichtbaar wordt in de stijl en het ritme van de beledigingen. Aan het einde van dit twistgesprek grijpt de collectieve moraal opnieuw in via adviezen die door de getrouwde vrouwen worden gegeven aan diegene die een bijvrouw moet verwelkomen. De twistgesprekken staan aldus de vrouwen toe te rouwen om hun situatie (zij verliezen hun status van enige vrouw) door hun agressiviteit uit te spreken. Sandra Bornand heeft geluidsopnamen gemaakt van de beledigingen tijdens een Marcanda die plaats vond in het Djermadorp Boko Tchilli (Niger) in februari 1999. Zij heeft een artikel gepubliceerd over dit ritueel in Ethnographiques.org (no.7) in April 2005. De volledige tekst van dit artikel van Sandra Bornand is hier in het Nederlands te lezen. De volledige transcriptie en vertaling van de beledigingen kunt hier lezen. Luister naar de geluidsopnamen van Sandra Bornand [mp3, 1,6 Mo ]  klik hier Copyrights Sandra Bornand, Zwitserland.   12.B. Woordenlijsten Werkwoorden Zelfstandige naamwoorden Bijwoorden, bijvoeglijke naamwoorden, etc. Leer de onderstaande woorden uit het hoofd. Extra Ga met muis naar een onderstreept woord en u ziet een zin waarin het woord gebruikt wordt. Klik nu op de linker muisknop en u ziet een foto in een pop-up. Als u met de muis op de foto gaat staan, ziet u de vertaling van de zin. 12.B.1 Werkwoorden Djerma Nederlands Uitspraak cina bouwen cin / a cabu scheren ca / bu gar [garu] vinden; ontmoeten; op afspraak tegen komen gar  [gar u] mun inschenken, uitgieten; overlopen, vergieten, verspillen; (ook: laten vallen) mun sambu oppikken, ophalen; (mee)nemen sam / bu kubanda ontmoeten, toevallig tegenkomen, tegen het lijf lopen ku / ban da garey jagen; wegjagen gâ / rey jaw dorstig zijn, dorst hebben jaw hare hongerig zijn, honger hebben ha re hanse opknappen, repareren; ordenen han / se Terug 12.B.2 Zelfstandige naamwoorden Djerma Nederlands Uitspraak botogo, botoga modder; klei, leem voor bouwen en pottenbakken bo / to / go kwatagu, kwataga plaat, plank kwa / ta / gu fereje, ferejo baksteen fe re / je sini, sino scheermes sî ne zaama mes, dolk zaa / ma jeri, jero antiloop; gazelle (dorcas / Thomson's) je / ri butel, butelo fles [substantie, niet vat] bu / tel,  butel o jaw dorst; droogte jaw haray honger; hongersnood ha rey goro, gora colanoot go / ro waŋzam (lokale) kapper, barbier waŋ / zam Terug 12.B.3 Bijwoorden, bijvoeglijke naamwoorden, etc. Djerma Nederlands Uitspraak soro fo één keer, éénmaal so ro fo ce hinka, soro hinka tweekeer, tweemaal ce hin ka afollon enig(e), slechts een a fol / lon nodin daar op die plaats, in die plaats daar no / din yahare daar heen; in die richting ya / ha re afa [definitive of afo] de ene (die); de andere a / fa meri, meri, mera * lelijk mê ri kaan, kaan, kaana * scherp kaan, kaan / a (*) opmerking: Voor de bijvoeglijke naamwoorden zijn drie vormen gegeven; predicatieve vorm, de attributieve onbepaald enkelvoud vorm en als attributieve bepaald enkelvoud vorm, zie 5.D.2. De eerste twee zijn meestal identiek. Terug     12.C Handige idiomatische tips Kan (Les 7: wanneer, als, toen; die, dat) Het woord "kan" heeft verschillende vormen, zowel langere (watokan, watikan) als kortere (k', g'). Het woord in de betekenis van "wanneer" (als, toen) wordt gebruik voor acties in het verleden (voltooid), alsook voor gewoonten; zowel in heden als verleden. Indien "kan" voorafgaat aan een woord dat met een klinker begint dan wordt het verkort tot "k' ". Voorbeelden Djerma Nederlands Kan Boubacar kaa Niamey, a zumbu inga coro do. Toen  Boubacar naar Niamey kwam, logeerde hij bij een vriend. K' iri koy Parc W iri di ce beri bobo. Toen we naar Park W gingen, zagen we veel olifanten.  K' i du  nooru, i ma kaani. Toen zij geld hadden verkregen, waren ze gelukkig. Kan Mariama go lokol, a si salan gumo, amma d' a go fu a ga salan nda borokulu. Als Mariama op school is, spreekt ze niet erg veel, maar als zij thuis is spreekt ze met iedereen. Het woord "watikan" wordt in het algemeen gebruikt voor de tegenwoordige tijd of gewoonten, terwijl "watokan" gebruikt wordt voor reeds voltooide acties. Voorbeelden Djerma Nederlands Watikan ay tun jirbi susubo, ay boŋ'o ga doru. Telkens wanneer ik in de ochtend wakker wordt, heb ik hoofdpijn. [.. doet mijn hoofd pijn.] Watikan iri go sajo ra, iri ga donu bobo haŋ. Als we in de wildernis zijn, drinken we veel "donou". [ donu of donou is een drankje van gierstmeel met geitenmelk of soms water ] Watokan, ay go zanka, ay si goro isa jerga. In de tijd dat ik een kind was, verbleef ik niet langs de rivier.   Nda (Les 2: en, met; Les 7: indien, als) Het woord "nda" kent eveneens verschillende vormen: nd', da, d'. Het woord in de betekenis van "indien, als" wordt gebruikt voor toekomstige acties, iets dat nog niet beëindigd is.  Als "nda" of "da" voorafgegaan wordt door een woord dat begint met een klinker, dan verkort het tot respectievelijk "nd' " and "d' ". Voorbeelden Djerma Nederlands Nd' ay du  nooru bobo, ay ga koy makka. Als ik veel geld verwerf, zal ik naar Mekka gaan. D' iri mana du moto, iri ga koy ce ga. Als we geen auto vinden, zullen we te voet gaan. Nd' a ni na baji haŋ kwaara ra, ni ga dala waranza bana. Indien je in het dorp alcohol drink, betaal je 150 frank. Nd' a ni na goyo ban Niger laabu, ifo no ni ga te? Wanner je je werk [contract] in Niger hebt beëindigd, wat ga je [dan] doen? Da boro ga mehaw, a si taba haŋ. Als men vast, [dan] rookt men niet.   Het gebruik van kan en nda Kort herhalend, indien u het begrip "wanneer" wilt toepassen in een context in het verleden (of een voltooide actie), dan gebruikt u het voegwoord "kan". Echter,  indien de context de tegenwoordige of de toekomende tijd is, een actie die nog niet afgerond is, gebruik dan "nda". 12.D. Grammatica Onderwerpen in deze les: De hoofdtelwoorden tot en met duizend Zelfstandige naamwoorden en het achtervoegsel "yan"  Het gebruik van "hala" en "kala" Het gebruik van "kulu" 12.D.1 De hoofdtelwoorden tot en met duizend De hoofdtelwoorden van 1 tot en met 10 zijn behandeld in Les 3.D.1. In Les 6.D.4 heeft u geleerd te tellen van 11 tot en met  20. Het tellen in het Djerma is relatief eenvoudig. De hoofdtelwoorden worden gevormd door na het tiental (10, 20, 30, etc.) "cindi" (overschot, restant) toe te voegen en dan het betreffende resterende cijfer. Bijvoorbeeld, 14 is "iway cindi taci", letterlijk "tien restant vier". Hierbij worden de cijfers 1-9 ingekort volgens de regels beschreven in Les 3.D.1.   De tientallen zijn min of meer gebaseerd op een samenvoeging van "tien" (iway) en de cijfers één tot en met negen. Honderd en duizend hebben hun eigen naam, maar tweehonderd en drieduizend worden op vergelijkbare wijze gevormd als in het Nederlands, zei het dat de "twee" na de honderd en de "drie" na de duizend komt. Voorbeelden Djerma Nederlands Uitspraak iway tien î way / waranka (not wayhinka) twintig war / an ka waranza (not wayhinza) dertig war / an za waytaci veertig way ta / ci waygu vijftig way / gu waydu zestig way / du wayye zeventig way / ye wahaku (not wayahaku) tachtig wa ha / ku wayga negentig way / ga zangu honderd zan gu zangu hinka tweehonderd zan gu  hin / ka zambar duizend zam bar waydu cindi iyye zevenenzestig   Zoals u waarschijnlijk opmerkt zult hebben, is het alleen bij de tientallen dat  "iddu" en "iyye" ingekort worden; "waydu", maar "way cindi iddu". Indien het getal net iets lager is dan het tiental, eindigend op "8" of "9", dan kunnen deze in het Djerma op twee manieren worden uitgedrukt, zoals besproken in Les 6.D.4. Dit trucje kan echter ook met het "tiental". Voorbeelden Djerma Nederlands (letterlijk) getal waranka ihinka si twintig zonder twee 18 waranka afo si twintig zonder één 19 zangu iway si één honderd zonder tien 90 zangu afo si één honderd zonder één 99 Bij het tellen voorbij de honderd verbind "nda" de tientallen met de honderdtallen, en de honderdtallen met duizendtallen. Bij het tellen beneden de tweeduizend kan met gewoon in honderdtallen tellen, zoals in het Nederlands ook wel gebeurd. Voorbeelden Djerma Nederlands (letterlijk) getal zangu da waygu cindi iddu honderd en vijftig restant zes 156 zambar hinka da zangu hinza da wayye cindi hinka duizend twee en honderd drie en zeventig restant twee 2372 zangu way cindi taci honderd tien restant vier 1400 zambar fo da zangu taci duizend één en honderd vier 1400 Geld tellen Wanneer men geld telt en er komen honderd- of duizendtallen aan te pas, dan laat men het woord "dela" over het algemeen weg als de context duidelijk is. Aan de andere kant, bij het gebruik van grotere getallen, waarbij het mensen of andere zaken betreft, dan moet men dit duidelijk vermelden, omdat anders de toehoorder zou kunnen denken dat iets zoveel geld waard is. In die gebieden met invloed van het Hausa, kunt u ook "zika fo" horen gebruiken voor een duizend frank biljet. Terug 12.D.2. Zelfstandige naamwoorden en het achtervoegsel "yan" Het achtervoegsel "yan" wordt toegevoegd aan de onbepaald enkelvoudvorm van het zelfstandig naamwoord, of aan het erbij behorende bijvoeglijk naamwoord, om er een onbepaald meervoudvorm mee aan te geven. Dat wil zeggen, niet het meervoud van specifieke individuen, maar het meervoud van dat soort of type. Voorbeelden Djerma Nederlands Hincinyan no kan a day. Het waren geiten die hij kocht. Ay koy habu; ay day albassanyan da lemu beriyan da kwayyan. Ik ging naar de markt en kocht uien, sinaasappels en shirts. Dus, dat zijn het soort dingen dat hij/ik kocht. Het achtervoegsel "yan" toegevoegd aan het cijfer één geeft de betekenis "enige", "enkele", :"verscheidene". "Afoyan" alleen betekent "een aantal" (numeriek, dat geteld kan worden), of "enkelen" of "verscheidenen" Voorbeelden Djerma Nederlands Ay koy habu; ay day albassan foyan da lemu meri foyan da kway foyan. Ik ging naar de markt; ik kocht enkele uien, verscheidene sinasappels en enige shirts. Gunguri go no wala? Afoyan go no. Zijn er eieren? Er zijn enkelen. U heeft nu dus kennis gemaakt met zowel de enkelvoud- als de meervoudvormen van het onbepaald en bepaald zelfstandig naamwoord. Voorbeelden   Djerma Nederlands onbepaald enkelvoud hansi (een) hond onbepaald meervoud hasiyan honden bepaald enkelvoud hanso de hond bepaald meervoud hansey de honden Voor diegenen onder u die Grieks hebben gestudeerd, dit is vergelijkbaar met het gebruik van de "anarthrous" (zonder lidwoord) en de het "articular" voor het zelfstandig naamwoord. Terug   12.D.3. Het gebruik van "hala" en "kala" De betekenis van "hala" en "kala" is afhankelijk van de context. In relatie met tijd kunnen ze beiden vertaald worden met "voor, tot". In een andere context dan tijd betekent "kala" "tenzij",  "behalve", en zelden "tot het punt dat". Andere vormen van gebruik van "kala" zullen behandeld worden in Les 24. In relatie met afstand betekent "hala" "tot aan" of "de hele weg naar, helemaal naar". In geval van de aanvoegende wijs betekent "hala"  "zodat" of "teneinde, met het doel om", zoals u gezien heeft in Les 10.D.1. In andere gevallen kan "hala" ook "zo dat" of "met als gevolg dat" betekenen, zowel als "of". In dit laatste geval kan het gebruikt worden om een vraag te stellen. Zoals gezegd kunnen "hala" en "kala" in de context van tijd vertaald worden met "voor, tot". Het is moeilijk om na te gaan wanneer je welk woord gebruikt: "kala" lijkt gebruikt te worden in elkaar uitsluitende betrekkingen; dat wil zeggen dat de actie niet plaats zal vinden voor een bepaald moment, of zal plaats vinden gedurende een bepaalde tijd tot het gespecificeerde moment, waarna er een andere actie plaatsvindt. "hala" lijkt gebruikt te worden in elkaar overlappende betrekkingen;dat wil zeggen dat de actie plaats zal vinden gedurende een bepaalde periode, of terwijl een andere actie volbracht wordt. Deze uitleg zal waarschijnlijk onvoldoende zijn. De volgende voorbeelden zijn correct, zo misschien bent u in staat de regel te doorgronden of op zijn minst een handvat te geven. Voorbeelden Djerma Nederlands A si du a kala suba. Hij zal het niet krijgen voor morgen. Oho, ni ga di a, amma kala suba. Ja, je zult hem zien, maar niet voor morgen. Iri go no ga adduwa, kala iri maa kaatiyan. We waren aan het bidden, en toen hoorden we geschreeuw (gegil). [, tot we geschreeuw hoorden] Iri go no ga ŋwari ŋwa kala Abdu kaa. We waren aan het eten tot Abdu kwam. A ma goro ne hala ay ma koy kaa.*1 Hij moet hier blijven tot ik op en neer ben geweest [.. ik ga en kom]. Irikoy gomni si ban hala abada. De genade van God eindigt nooit. [.. eindig tot nooit] Ay ga goy hala alula. Ik zal werken tot halverwege de middag. A ma si kaa ne hala ay m' a ce.*1 Hij dient hier niet te komen tot ik hem roep. *1 merk op dar "ma" hier duidt op de gebiedende wijs en niet de aanvoegende wijs Zoals aangegeven betekent "kala" in een context anders dan tijd "tenzij" of "behalve", en zelden "tot het punt dat". In Les 24 zal het gebruik van "kala" als voegwoord worden besproken.  Voorbeelden Djerma Nederlands A ma si kaa ne kala nd' ay g' a. Hij dient hier niet komen tenzij ik hem roep. Boro kulu ga wodin bay kala ay hinne. Iedereen weet dat, alleen ik niet. [..., behalve ik alleen.] A na wa daŋ kala a mun. Hij schonk melk tot dat [tot het punt dat] het overliep. Iri jaw kala iri ga ba ga bu. Wij waren zo dorstig dat we bijna dood gingen. Voorbeelden van het gebruik van "hala", welke geen relatie hebben met tijd, zijn in de onderstaande tabel vermeld. Voorbeelden Djerma Nederlands in relatie met afstand (tot aan; helemaal, de hele weg) Boro bi ga dira hala Filinque. Afrikanen lopen helemaal naar Filingue. Ni ma zuru ka koy hala isa me. Ren tot aan de rand van de rivier. Ay ga koy ce ga hala téra. Ik zal de hele weg naar Tera te voet gaan. Ni ma zuru ga koy hala Seyni kwaara. Ren tot aan de Seyni's kraal. aanvoegende wijs (zodat; teneinde) Ay ga  nooru ceci hal' ay ma day ŋwari. Ik zal geld zoeken zodat ik voedsel kan kopen. Iri ga fu meyo fiti hala a ma fatta. Wij zullen de deur openen zodat hij er uit kan gaan. andere gebruiksvormen (of; met het gevolg dat, zodat) Boro si bay hala a ga funa suba. Een persoon weet niet of hij morgen in leven zal zijn. Araŋ maa hal' a kaa, wala? Heb je gehoord of hij gekomen is? Ma ci ay se hala ay ma kaa ni do, wala ni ga kaa ay do. Vertel me of ik naar jou moet komen, of dat jij naar mij komt. Ay si bay hal' ay ga dira suba. Ik weet niet of ik morgen vertrek. Ay mana maa hal' ay kaa. Ik weet niet of hij er is (letterlijk: Ik heb niet gehoordof hij kwam.) A n' a garey hal' a kaŋ. Hij joeg het na met als gevolg dat het viel.   Terug   12.D.4. Het gebruik van "kulu" Het woord "kulu" (geïntroduceerd in Les 7) kan gebruikt worden met zowel persoonlijke voornaamwoorden als met zelfstandige naamwoorden. "Kulu" met persoonlijke voornaamwoorden voor de derde persoon enkelvoud betekent "alles" of "gehele", en het duidt alle individuen aan die bedoelt worden bij de meervoudsvormen. Voorbeelden Djerma Nederlands Ma kand' ay se hamodin, a kulu. Breng me dat vlees, alles. Ma no ay se tasey wo, i kulu. Geef me die borden, allemaal. Iri kulu koy Niamey. Wij allen gingen naar Niamey. I boro fo kulu zuru. Ieder van hen rende. Bij de enkelvoudvorm van het zelfstandig naamwoord, wordt ieder individu of het ding als geheel aangeduid. Bij de meervoudvorm worden alle die aangeduid worden door de context beschouwd. Voorbeelden Djerma Nederlands Irikoy ga ba boro kulu ma du faba. God wil dat iedereen wordt verlost. Ay n' ay  nooru kulu no a se. Ik gaf hem al mijn geld. Borey kulu kan maa, i ma kaa. Allen die [het] hoorden, laat ze komen. Dus, in de stellende zin betekent "kulu" ieder, elk, al. In de ontkennende zin betekent "kulu" het tegenovergestelde, zoals u al heeft kunnen zien in Les 9.D.3. Dit kan geïllustreerd worden met drie combinaties van een zelfstandig naamwoord met "kulu", die soms aan elkaar geschreven worden: borokulu: iedereen / niemand  nangukulu (or nankulu): overal / nergens haykulu. alles / niets Voorbeelden Djerma Nederlands stellende zin Borokulu kaa. Iedereen kwam. Haykulu go Niamey. Er is van alles in Niamey. Iri ceci nankulu, iri mana di Ali. Wij zochten overal, wij vonden (zagen) Ali niet. Hincin ga haykulu ŋwa. Een geit eet alles. Borokulu ga diga yo kaaru. Iedereen kan een kameel berijden. ontkennende zin Iri mana day haykulu. Wij kochten niets. [letterlijk: Wij kochten niet alles] Borokulu si fuo ra. Niemand is in het huis.  I mana koy nangukulu. Zij gingen nergens heen Haykulu s' ay ziba ra. In mijn zak is niets Iri mana kubay da borokulu. Wij hebben niemand ontmoet. Een ander voorbeeld van het gebruik van "kulu" waarbij het met het zelfstandig naamwoord soms als één woord wordt geschreven is "watikulu", dit betekent "altijd". Tot slot, in Les 7.D.5 zag u dat "kulu" in bepaald uitdrukkingen "het zelfde" kan betekenen.  Voorbeelden Djerma Nederlands In da Jean kulu kuyan fo. (*) Jean en ik hebben dezelfde taille omvang. Nin da Mariama kulu tinyan fo no. (*) Jij en Mariama hebben hetzelfde gewicht.   Terug Laatst herzien: 18 maart 2012 web site metrics website analytics